Περί Νησιολογίας

---

παρελήφθ. 22-02-2021

Περί Νησιολογίας

Η πρώτη παρουσίαση της Νησιολογίας ως επιστήμης δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 1998, σε ένα περιεκτικό φυλλάδιο τεσσάρων σελίδων, από τον νησιολόγο Γεώργιο Κ. Γιαγκάκη και εστάλη σε 50 περίπου Δημόσιες και Δημοτικές Βιβλιοθήκες της Ελλάδος και της Κύπρου και σε ανάλογο αριθμό σημαντικών Δημόσιων και Πανεπιστημιακών Βιβλιοθηκών μεγάλων ή νησιωτικών κρατών, όπως π.χ.

• The National Diet Library στο Τόκυο (Ιαπωνία)
• The Library of Congress, Washington (Η.Π.Α.)
• The National Taiwan University Library, Taipei (Taiwan)
• The University of West Indies, Trinidad
• The University of the South Pacific, Suva (Fiji)
• The University of Mauritius, Réduit, Mauritius κ.ά.

Η έκδοση ήταν δίγλωσση -ελληνικά και αγγλικά- και κυκλοφόρησε σε 930 περ. αντίτυπα.
(βλ. George C. Yangakis «Insularology (Nesiology): the science and an introduction to world bibliography»)

Ακολούθησε ανάλογη δημοσίευση του ιδίου συντάκτου στο περιοδικό του Ελληνισμού «Αέροπος», τεύχος 22 / Νοέμ.-Δεκ. 1998.

Πολλοί ίσως αναρωτηθούν, είναι αναγκαία η διάκριση αυτής της επιστήμης;

– Κάθε νησί είναι ένας μικρόκοσμος, ο οποίος οριοθετείται σαφώς από το υγρό στοιχείο που το περιβάλλει και αντιπαρατίθεται στην συνέχεια και την απεραντοσύνη της ηπειρωτικής γης. Έχει τις ιδιαιτερότητες του, οι οποίες πηγάζουν από την φυσική αυτοτέλειά του, την αυθυπαρξία του. Εξ άλλου η συνεχής περίζωση του από το αστάθμητο και ατίθασο υγρό στοιχείο του δημιουργεί σωρεία προβλημάτων που, εάν σήμερα με την αλματώδη πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας μπορούν να κριθούν θεωρητικώς αντιμετωπίσιμα, στην πράξη και σε πολλές περιπτώσεις όμως είναι άλυτα ή επιεικώς δυσεπίλυτα (ιδίως στα μικρότερα και απομακρυσμένα νησιά).
Τα προβλήματα αυτά (π.χ. περιορισμένο έδαφος, περιορισμένοι φυσικοί πόροι, περιορισμένο εργατικό δυναμικό, υψηλά κατά κεφαλή κόστη κ.ά.) πολλαπλασιάζονται όταν πρόκειται για αρχιπελάγη ή ομάδες νησιών.

Σήμερα δεν αμφισβητείται αυτή η θεμελιώδης ιδιαιτερότης η οποία ήδη προ τεσσαρακονταετίας έχει αποκληθεί “νησιωτική/νησαία μόνωση” και αποτελεί τον κύριο παράγοντα της φυσικής μειονεκτικότητος.

Συνοπτικώς, καλούμε νησιολογία [insularology (insulology) / nesiology] την επιστημονική περιγραφή, την επιστημονική μελέτη των νησιών. Η νησιολογία ασχολείται με την συστηματική εξέταση των νησιών – θαλασσιών, λιμναίων και ποτάμιων – στην οποία περιλαμβάνεται τόσο η διεπιστημονική και η συγκριτική τους θεώρηση όσο και η μελέτη, κατά περίπτωση, του επιστημονικού και καλλιτεχνικού δυναμικού τους, αλλά και οι αντιστοιχούσες σε κάθε νησί, με βάση τα εκάστοτε γεωγραφικά δεδομένα, θαλάσσιες ζώνες, ο βυθός τους και οι υπό τον βυθό τους περιοχές.

Ο αείμνηστος λόγιος υποναύαρχος (Ο) Π.Ν. Δημήτριος Γιακουμάκης ήδη από το 1987 θεωρούσε τη νησιολογία ως «μία σύγχρονη σύνθετη επιστήμη που εξετάζει τα προβλήματα και τις δυνατότητες των νησιών μέσα σε ένα ευρύ επιστημονικό πλαίσιο (οικονομικό, νομικό, περιβαλλοντολογικό, γεωφυσικό)».

Συναφώς δεν πρέπει να υποτιμάται η κατά περίπτωση σπουδαιότης (στρατηγική, οικονομική, βιολογική κ.ά.) των μικρότερων νησιών δηλ. των νησίδων και των νησιδίων ακατοίκητων ή μη, ακόμη και εκείνων με επιφάνεια λίγων τετραγωνικών μέτρων, εφόσον δεν διατίθεται μία ολοκλξηρωμένη θεώρηση της αξίας τους.

Εξάλλου ο πλούτος και η ποικιλία της πανίδος και της χλωρίδος εντυπωσιάζουν σε πολλά νησιά.
Π.χ. Στο μικρότατο πολύνησο των Στροφάδων συνολικής επιφάνειας μόλις 2 τετρ. χιλιομέτρων υπάρχουν, μεταξύ άλλων, 250 είδη φυτών και έχουν παρατηρηθεί, κατά την περίοδο της αποδημίας, 80 είδη πτηνών.

Το ευρύ ως άνω φάσμα του γνωστικού αντικειμένου της τεμαχίζει ταχύτατα και την επιστήμη αυτή με συνέπεια την δημιουργία εξειδικεύσεων.

Δύναται να διαιρεθεί σε Γενική και Ειδική: μελέτη κατά ευρύτερες νησιωτικές περιοχές (π.χ. Καραϊβική), κατά αρχιπελάγη (π.χ. Κυκλάδες) ή ομάδες νησιών (π.χ. πολύνησο Φούρνων), κατά δυάδα νησιών (π.χ. Savaii και Upolu στις Δυτικές Σαμόα), κατά νησί ή περιοχή νησιού (π.χ. ορεινή Ρόδος).

Εξ άλλης απόψεως μπορεί να διακριθεί σε Θεωρητική και Εφηρμοσμένη.

Χρήσιμος είναι ο διαχωρισμός και σε: Φυσική Νησιολογία, Ανθρώπινη Νησιολογία, Οικονομική Νησιολογία. Κάθε ειδικότερος κλάδος έχει βεβαίως υποδιαιρέσεις.

Έτσι η Θρησκευτική Νησιολογία διακρίνεται: α) Θρησκείες / θεούς, β) Ναολογία, γ) Μοναστηριολογία, δ) Αγιολογία. Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι μόνον οι εκκλησίες της νήσου Τήνου υπερβαίνουν τις 750. Πεδίο ερεύνης και μελέτης λαμπρό για αρχαιολόγους, ιστορικούς, αρχιτέκτονες, λαογράφους κ.ά.

Η Πολιτισμική Νησιολογία διακρίνεται σε: α) Πολιτιστικά ιδρύματα, Μουσεία, Σωματεία, β) Επιστήμες – Γράμματα – Τέχνες – Λαϊκή Τέχνη (επιστήμονες, λογοτέχνες, καλλιτέχνες, λαϊκοί τεχνίτες κ.ά.), γ) Αρχιτεκτονήματα.

Τέλος πρέπει να επισημανθεί η συμβολή της Συγκριτικής Νησιολογίας στην βαθύτερη γνώση και στην μελέτη του πλουραλισμού των νησιών και της ιδιοπροσωπίας τους.

Στο προαναφερόμενο τευχίδιο των τεσσάρων σελίδων παρέχεται και ένας, όλως ενδεικτικός, κατάλογος στις κυριότερες διεθνείς γλώσσες και στην ελληνική δεκάδων σημαντικών εκδόσεων για θέματα της νησιολογίας και γίνεται ειδική μνεία για κάποια ιδρύματα ή θεσμούς που συμβάλλουν με το επιστημονικό έργο τους ή/και τις εκδόσεις τους σε αυτή την υπό διαμόρφωση επιστήμη.

---

Γ.Κ.Γ.

---

écrit 16-17/12/20

---